ويژگيهاي جغرافيايي تاريخي و سياسي ، اداري شهرستان بوكان
ويژگيهاي جغرافيايي تاريخي و سياسي ، اداري شهرستان بوكان :
ويژگيهاي جغرافيايي تاريخي شهرستان بوكان :
بوكان از دو كلمه (بوك) به معني عروس و (آن) كه علامت جمع است تشكيل گرديده و معني عروسان يا عروسها را مي‌دهد.گويا بوكان در مسير چند راه قرارداشته و اغلب روستائيان هنگام عروسي كه عروسشان را از يك ناحيه به ناحيه ديگر مي‌برده‌اند، از اين روستا عبور مي‌دادند و در پيرامون استخر آب آن به رقص و پايكوبي مي‌پرداخته‌اند به بوكان معروف گرديده است . در مورد بوكان به نظر نويسندگان و نقل روايت‌كنندگان اختلاف‌نظر هست چون بوكان تاريخ مدوني نداشته است اما توجه قدمت تاريخي آن كه كشفيات هيئت باستان‌شناسي در سال 1350 نشان داده و با توجه به مطالعات آنها در اين مورد كه اعلام شده منطقه بوكان از قديم پادگان اشكانيان و ساسانيان بوده و آثار باستاني زيادي بدست آمده است كه مؤيد نظريه آنها مي‌باشد .
حدود شهرستان بوكان در استان آذربايجان غربي
ويژگيهاي سياسي‌و اداري شهرستان بوكان :
شهرستان بوكان در 226كيلومتري جنوب شرقي مركز استان آذربايجان‌غربي و در جنوب شهرستان مياندوآب قرار گرفته است. حدود جنوبي آن قسمتي از مرز مشترك با استان كردستان بشمار مي‌رود و حدود شرقي آن شهرستان شاهين‌دژ و حدود غربي آن را شهرستان مهاباد تشكيل مي‌دهد.
شهرستان بوكان داراي 2 بخش به نامهاي مركزي و سيمينه است و 7 دهستان دارد.
بخش مركزي دهستان‌هاي آختاچي ، ايل تيمور ، ايل گورك و بهي فيض اله بيگي و بخش سيمينه دهستان‌هاي آختاچي شرقي ـ آختاچي محلي و بهي دهبكري را شامل مي‌شود.
تقسيمات شهرستان بوكان به تفكيك بخش و دهستان در سال 1379
|
نام مركز |
تعداد روستاها |
مساحت ( كيلومترمربع) |
بخش / دهستان | ||
|
خالي از سكنه |
داراي سكنه |
جمع | |||
|
بوكان |
3 |
179 |
182 |
306/2541 |
كل شهرستان |
|
قره موسالو |
3 |
77 |
80 |
181/1093 |
سيمينه |
|
داشبند |
- |
22 |
22 |
650/257 |
آختاچي‌شرقي |
|
قره موسالو |
1 |
33 |
34 |
852/418 |
آختاچي‌محالي |
|
جوانمرد |
2 |
22 |
24 |
679/416 |
بهي دهبكري |
|
بوكان |
- |
102 |
102 |
125/1448 |
مركزي |
|
قره كند |
- |
25 |
25 |
089/268 |
آختاچي |
|
نوبار |
- |
28 |
28 |
527/323 |
ايل تيمور |
|
گلولان سفلي |
- |
23 |
23 |
884/434 |
ايل گورك |
|
يكشوه |
- |
26 |
26 |
625/421 |
بهي فيض اله بيگي |
ويژگيهاي جغرافياي طبيعي شهرستان بوكان
ـ موقعيت، حدود و وسعت شهرستان بوكان :
شهرستان بوكان با وسعت 306/2541كيلومترمربع، حدود 50/6درصد از سطح استان را به خود اختصاص
مي‌دهد. اين شهرستان در ارتفاعي حدود 1000 تا بيش از 2000 متر از سطح دريا بوده و شيب متوسط وزني آن 8 درصد محاسبه گرديده است. از سطح شهرستان 31/30درصد اراضي كوهستاني،73/29درصد تپه‌ها و 96/39درصد بقيه را اراضي دشتي، سيلابي و ... تشكيل مي‌دهند. از نظر مختصات جغرافيايي در 36 درجه و 32 دقيقه عرض شمالي و 46 درجه و 13 دقيقه طول شرقي واقع گرديده است.
نقشة بررسي وضعيت توپوگرافي شهرستان بوكان
ـ كوههاي شهرستان بوكان :
شهرستان بوكان تپه‌ماهوري بوده در غرب و جنوب‌غربي آن ارتفاعات جوانمرد با ارتفاع 2098متر وكوه‌نيسان با ارتفاع2410متر و تپه ماهورهاي سه‌كانيان و كاني‌سنجد با ارتفاع1300متر و كوه داغداران با ارتفاع1300متر در غرب رودخانه سيمينه‌رود و ارتفاعات كاني‌سيب با ارتفاع2050متر در حد فاصل سردشت و شهرستان بوكان از ارتفاعات مهم منطقه هستند.
نمايي از كوهستانهاي شهرستان بوكان
ـ دشت هاي شهرستان بوكان :
در شهرستان بوكان دشت بوكان و دشت حاجي‌آباد واقع شده است كه در مورد اين دشت‌ها توضيحاتي را ارائه مي‌نماييم.
نقشة پراكنش دشتهاي جنوب استان
ـ دشت بوكان :
اين دشت33500هكتار وسعت داشته و در جنوب استان آذربايجان‌غربي و جنوب درياچه اروميه واقع شده است و داراي 49پارچه‌آبادي است. از عمده‌ترين محدوديتهاي اراضي قابل كشت آبي جنس خاك و توپوگرافي است.كل سطح زيركشت دشت بوكان درسال1370بالغ بر21903هكتار بوده كه 8573هكتار آن آبي و13330هكتار نيز ديم است. محصولات عمده زراعي در كشت آبي گندم، يونجه (به همراه اسپرس و شبدر) و جو و در كشت ديم گندم و جو مي‌باشد. آب مصرفي دشت عمدتاً از منابع سطحي تأمين مي‌گردد و رژيم اصلي آب سطحي اين دشت نيز سيمينه‌رود مي‌باشد كه از شاخه‌هاي متعددي تشكيل يافته و در جهت كلي جنوب به شمال در دشت بوكان جريان دارد.
نمايي از دشت بوكان
ـ دشت حاجي‌آباد :
اين دشت با مساحتي معادل13800هكتار در شمال دشت بوكان واقع گرديده است. عمده‌ترين محدوديت اراضي قابل آبياري در اين دشت عوامل كيفي خاك، توپوگرافي و ماندابي مي‌باشد. سيمينه‌رود پس از عبور از دشت بوكان وارد دشت حاجي‌آباد مي‌شود و در جهت جنوب با شمال به جريان خود ادامه مي‌دهد و در محل ساري‌قميش از آن خارج مي شود.
دره هاي شهرستان بوكان :
از دره‌هاي شهرستان بوكان دره‌كوسه است كه سيمينه‌رود از آن مي‌گذرد و قرارگرفتن سيمينه‌رود در كنار شهر بوكان كه از خط‌ا لقعر دره‌اي عبور و شهر در دو طرف آن واقع شده موجب گرديده كه مورد توجه علاقه‌مندان به گردشگري قرارگيرد و اهالي شهر در روزهاي تعطيل در بالادست بوكان كه رودخانه عاري از آلودگي‌ها است از سواحل زيباي آن استفاده كنند و علاقه‌مندان به صيد تفريحي نيز از ماهيان موجود بي‌بهره نيستند. همچنين دره برهان، دره سوتاو، دره سه كانيان، دره ساري‌قميش و دره قره موساليان در اطراف اين شهرستان قرار دارند.
نمايي از دره‌هاي شهرستان بوكان
ـ غارهاي شهرستان بوكان :
از غارهاي تاريخي و ديدني شهرستان بوكان مي توان به :
ـ غاركول‌آباد ما بين بوكان و مياندوآب.
ـ غار قريه قلعه‌چي نزديك بوكان.
ـ غار مكري قرآن در روستاي خراسانه.
ـ غار كونه كوتر در قريه ينگجه بوكان اشاره كرد.
ـ آبهاي سطحي شهرستان بوكان :
ـ رودخانه‌ها :
رودخانه‌هاي بوكان دو رودخانه «تاتاهو» و «جغتو» است كه به نامهاي «سيمينه‌رود» و «زرينه‌رود» نام‌گذاري شده‌اند. رودخانه زرينه‌رود درحدود 36كيلومتري از طرف خاور بوكان به سوي مياندوآب سرازير مي‌گردد و رودخانه سيمينه‌رود به موازي رودخانه زرينه‌رود از شهر بوكان گذشته و آنهم پس‌از آبياري نمودن اراضي زراعي آبادي‌هاي اطراف به سوي مياندوآب سرازير شده كه در خصوص‌هركدام در قسمت منابع آب شهرستان مياندوآب توضيحاتي ارائه شده است.
نقشه رودخانه هاي شهرستان بوكان
ـ چشمه هاي شهرستان بوكان :
چشمه‌هاي اين شهرستان اغلب در دره‌هاي مناطق كوهستاني از جنس طبقات ماسه سنگ بوجود آمده‌اند و در سال آبي 1379 ـ 1378 تعداد 20 چشمه با تخليه سالانه 322/4 ميليون مترمكعب كه داراي مالكيت خصوصي هستند مورد بهره‌برداري قرارگرفته است. از چشمه‌هاي مهم عبارتنداز: چشمه معدني بوكان در 5 كيلومتري جنوب‌شرقي بوكان و چشمه سه كانيان، چشمه سوتاو، چشمه جوانمرد و كاني سنجد.
نمايي از طبيعت زيباي رودخانة زرينه رود
ـ قنوات شهرستان بوكان :
كل قنوات موجود در شهرستان بوكان كه توسط سازمان آب منطقه‌اي ارائه گرديده در سال آبي 1378 ـ 1379 تعداد44رشته با دبي آب سالانه 218/1ميليون مترمكعب مورد بهره‌برداري قرارگرفته است.
ـ چاههاي شهرستان بوكان :
تعداد كل چاههاي شهرستان بوكان در سال آبي 1378 ـ 1379 حدود 1703حلقه بوده است كه از اين تعداد 111حلقه چاه عميق و تعداد 1592حلقه چاه نيمه عميق به ترتيب با آبدهي سالانه 607/11 و 649/66 ميليون مترمكعب مورد بهره‌برداري قرار مي‌گيرد. مجموع آبدهي سالانه 254/78 ميليون مترمكعب مي‌باشد.
ـ آبهاي راكد شهرستان بوكان :
ـ سدهاي شهرستان بوكان :
ـ سد شهيد كاظمي :
براي تنظيم و استفاده از آب و سيلابهاي رودخانه زرينه جهت آبياري اراضي پايين‌دست سدي در محل جنوب‌شرقي بوكان بر روي اين رودخانه بسته شده است . ارتفاع سد از كف حدود 50 متر و طول تاج آن حدود 720متر مي‌باشد. اين سد قادر است تا ميزان652ميليون مترمكعب از آب رودخانه را در پشت سد ذخيره نمايد. سد مذكور از نوع سدهاي مخزني است و در سال 1350ساخته شده مقدار آب قابل تنظيم سالانه آن 535ميليون مترمكعب در سال مي‌باشد.
نمايي از سد شهيد كاظمي و طبيعت زيباي اطراف آن
تالابهاي شهرستان بوكان :
ـ تالاب قره گل :
اين تالاب در فاصله 18كيلومتري جنوب‌غربي مياندوآب و در محدوده شهرستان بوكان واقع شده و مساحت آن 210هكتار مي‌باشد و جز در فصول تابستان در بقيه فصول داراي آب است. تالاب قره‌گل داراي نيزاري است كه از پوشش گياهي تالاب بهره‌مند مي‌شود.
نمايي از تالاب قره‌گل در فصل‌هاي پرباران
زمين شناسي شهرستان بوكان :
زمين‌شناسي شهرستان بوكان از گسل‌تراستي ارتفاعات بلقيس واقع در شمال خاور تكاب با راستاي شمال باختر ـ جنوب خاور و شيب به باختر، پركامبرين را برروي اوليگوميوسن رانده‌اند. راستاي ساختمان‌هاي پهنه بوكان همراستا با پي‌سنگ پركامبرين واقع در باختر آن، شمالي و جنوبي است. لبه جنوبي و باختري اين پي‌سنگ توسط گسل‌تراستي به طول بيش از صدكيلومتر بر روي سنگهاي كرتاسه رانده شده‌اند.
نقشة زمين‌شناسي شهرستان بوكان
ـ لرزه خيزي :
شهرستان بوكان براساس آخرين نظريات علمي و تقسيم‌بندي استان آذربايجان‌غربي برحسب پيش‌بيني احتمالي وقوع زلزله در نواحي بدون تخريب و نواحي تخريب كم قرار گرفته است.
وضعيت قرارگيري شهرستان بوكان در نقشة پهنه‌بندي زلزله
خاك شناسي شهرستان بوكان :
خاكهاي مطالعه شده در اين شهرستان عمدتاً جزو خاكهاي كلاسهاي II و VI است كه در مناطق كوهستاني كم‌عمق و در بخش‌هاي مسطح نيمه‌عميق تا عميق هستند. به سبب وجود عوامل بازدارنده گوناگون سطح شهرستان براي كاربري‌هاي زراعت آبي، ديم، مرتع و چراگاه محدوديت‌هايي دارد كه به‌ترتيب مي‌آيد. براي كاربري‌هاي زراعت آبي82 درصد از وسعت شهرستان محدوديت شديد، 5 درصد محدوديت زياد، 3 درصد محدوديت كم و 10 درصد محدوديت خيلي كم دارد. براي كاربري زراعت ديم 43 درصد از مساحت شهرستان محدوديت شديد و 26 درصد محدوديت متوسط دارد. براي كاربري مراتع و چراگاه 16 درصد محدوديت شديد، 48 درصد محدوديت زياد، 33 درصد محدوديت متوسط و 3 درصد محدوديت كم دارد.
نقشة خاكشناسي شهرستان بوكان
پوشش گياهي شهرستان بوكان :
ـ جنگلها :
در شهرستان بوكان تنها آثار باقيمانده جنگلهاي زاگرس در گورستانها و در دامنه‌ها بصورت تك‌درختي ديده مي‌شود و جنگلها از بين رفته است.
در شهرستان بوكان جنگل انبوه و متراكم به چشم می خورد
ـ مراتع :
از وسعت241220هكتاري شهرستان بوكان مقدار48/56درصد به مراتع اختصاص دارد. در مناطق‌كوهستاني‌گل‌ماهور،انواع‌گون،گل‌گندم، انواع‌شقايق و ... به وفور درآن يافت مي‌شود. مراتع شهرستان بوكان جزو مراتع ميان بند بوده و با ييلاقات مناطق كوهستاني مجاور مي‌باشد.
مراتع شهرستان بوكان با ييلاقات مناطق كوهستاني مجاور مي‌باشد
بررسي وضعيت طبيعي شهرستان بوكان از لحاظ زيست محيطي و بررسي عوامل آسيب و تخريب :
كوهها و دشت ها :
كوهها و تپه‌ماهورها و دشتهاي شهرستان بوكان محل زيست قوچ و ميش و پرنده نادر ميش مرغ مي‌باشد كه دراثر فعاليتهاي كشاورزي و دامداري كه تواماً انجام مي‌گيرد با تبديل و تخريب مراتع به زمينهاي زراعتي و همچنين چراي سنگين و زودرس حيات گياهي و جانوري را به مخاطره انداخته است.
منابع آب شهرستان بوكان :
آبهاي سطحي :
ـ رودخانه :
رودخانه سيمينه‌رود از كوههاي سقز و بانه و مهاباد سرچشمه گرفته و در جهت جنوب به شمال جريان دارد و پس از عبور از شهر بوكان و كنار مياندوآب به درياچه اروميه منتهي مي‌گردد. براساس مطالعات و بررسي‌هاي به عمل آمده مهمترين منابع آلوده‌كننده كه اين رودخانه را دچار بحران نموده و آسيب فراواني در اين اكوسيستم آبي وارد مي‌سازد، فاضلاب شهر بوكان است كه بصورت خام وارد اين رودخانه مي‌شود و همچنين تا حدودي تخليه فاضلاب روستاهاي اطراف آن است. وقوع مرگ‌ومير ماهيان در سال1377بعد از ريزش فاضلاب شهر بوكان از مسائل مهم زيست‌محيطي اين رودخانه در منطقه شهرستان بوكان مي‌باشد و از نظر كليه مسائل زيست‌محيطي در خصوص اين رودخانه در بخش شهرستان مياندوآب اشاره شده است.
آبهاي زيرزميني :
آبهاي زيرزميني در شهرستان بوكان بصورت چشمه و قنات و چاههاي‌عميق و نيمه‌عميق استفاده مي‌گردد كه در اين رابطه در بخش محيط‌طبيعي اشاره‌شد. بطوركلي محدوديت آبهاي‌سطحي و خشك‌شدن سيمينه‌رود در فصل تابستان باعث شده كه مردم بويژه كشاورزان و دامداران براي تأمين آب موردنياز خود و زراعت و احشام از آبهاي زيرزميني نيز استفاده نمايند كه يكي ديگر از عوامل آسيب و تخريب در آبهاي زيرزميني بهره‌برداري بي‌رويه از اين منابع مي‌باشد.
آبهاي راكد :
ـ سدها :
ـ سد شهيد كاظمي بوكان :
احداث سد علاوه بر اينكه در تأمين آب كشاورزي و شرب شهرها و صنايع نقش به سزايي دارد تأثيرات فراواني بر اقتصاد منطقه برجاي مي‌گذارد و اين پديده دست ساخت در اكوسيستم‌هاي طبيعي كه محل زندگي انواع پرندگان و آبزيان مي‌باشد، اثرات مطلوبي داشته و با ايجاد جاذبه‌هاي مناسب بعنوان تفرجگاه و قايقراني و ماهيگيري نيز از آن استفاده مي‌گردد، اما اثرات منفي زيست‌محيطي نيز همراه داشته كه از جمله مهمترين آنها با كنترل آب تأثير سوء بر پيكر ذخيره‌گاه زيستكده درياچه‌اروميه مي‌گذارد. علاوه‌براين به لحاظ ريزش فاضلابهاي شهري و پايين‌دست سد به رودخانه زرينه‌رود و كنترل آب از طرف سد غلظت آلاينده‌ها بالارفته و موجبات مرگ‌ومير در اين رودخانه مي‌گردد به ساير اثرات منفي سد در بخش شهرستان مهاباد و ماكو به طور مشروح مطالبي ارائه گرديده است.
ـ تالابها :
ـ تالاب قره گل :
اين تالاب نيز همانند ساير تالابهاي استان در اثر دخالت‌هاي انساني آسيب‌ديده و موجب خشك‌شدن تالاب شده است. برداشت آبهاي زيرزميني از اطراف تالاب و وجود زه‌آب موجب تغييرات اكولوژيكي در اين تالاب گرديده و زيستمندان تالاب و جانوران مرتبط با آن از نظر زيستي و ادامه بقا منطقه را ترك مي‌نمايند.
پوشش گياهي شهرستان بوكان :
ـ جنگلها و مراتع :
پوشش جنگلي شهرستان بوكان در طي ساليان متمادي از بين‌رفته و تخريب شده است و آثار و بقاياي آن در حد اين شهرستان با شهرستان سردشت و در اماكن متبركه و گورستانها هنوز هم ديده مي‌شود. ولي پوشش غالب گياهي اين شهرستان پوشش مرتعي است و تعداد زيستمندان واحددامي در طول سال از مراتع اين شهرستان تغذيه مي‌نمايند. اين در حالي است كه مراتع مذكور تنها جوابگوي واحد دامي در طول يك دوره‌چرايي سه‌ماهه مي‌باشد. فشارروزافزون مازاد بر ظرفيت و چراي بي‌رويه و زودرس از عوامل نابودي و تخريب مراتع بوده و اثرات سوء زيست‌محيطي در پي داشته است. در اثر تخريب مراتع برآب چشمه‌ها تأثيرگذاشته و پرنده نادر ميش‌مرغ در زيستگاههاي اين شهرستان بخصوص در مرحله حساس تخمگذاري و جوجه‌آوري با مشكل مواجه مي‌گردد.
فزون برآن همه‌ساله شاهد طغيان رودخانه سيمينه‌رود مي‌باشيم كه اثرات مخربي بر زمينهاي زراعي و روستاهاي پايين‌دست بجاي مي‌گذارد.
نقشة مناطق رويشي شهرستان بوكان
ـ بررسي عوامل آسيب و تخريب در جنگلها :
در شهرستان بوكان نيز چند نوع تخريب يا عامل تخريب كه باعث آسيب و نهايتاً موجب ناملايمات زيست‌محيطي گرديده مشخص شده است. در سنوات گذشته به لحاظ فقرفرهنگي و اقتصادي منطقه و تأمين سوخت و استفاده روستائيان و تبديل به مرتع و زمين‌زراعي و استفاده غيراصولي از زمين تخريب جنگلها را بدنبال داشته است.
ـ بررسي عوامل آسيب و تخريب در مراتع :
وجود دام بيش از حدظرفيت مراتع و چراي بي‌رويه و بوته‌كني و تبديل مراتع به ديم‌كاري باعث شده اكثرنواحي مرتعي شهرستان بدون توجه به فنولوژي گونه‌هاي مرتعي و ديگر مسائل مربوطه دائماً به ذخيره‌سازي گياهان پداخته و در بيشتر فصول سال مورد چرا قرارگرفته است كه در ادامه اين روند، گياهان غيرخوش‌خوراك مهاجم جايگزين گياهان خوشخوراك و باارزش مرتعي شده است. بطوركلي فقر فرهنگي و اقتصادي جامعه بهره‌بردار، عوامل‌اقليمي، عوامل‌خاك، توپوگرافي و عدم وجود قوانيني مؤثر و يا ضعف قانون و عدم انطباق آن با عصر حاضر از عوامل مهم آسيب و تخريب مراتع بشمار مي‌روند.
ـ گونه‌هاي گياهي در حال انقراض در شهرستان بوكان :
گونه‌هاي گياهي در حال انقراض شامل گونه‌هايي است كه بعلت بهره برداري ناصحيح در گذشته و حال نسل آنها تهديد شده و در حال انقراض است. گونهاي خوشخوراك و گون‌كتيرا، يونجه‌وحشي، چاودار كه در محلهاي بين‌مزارع مشاهده مي‌گردند، انواع‌گلابي وحشي، زالزالك، ارجنگ و بلوط از ديگر گونه‌هاي در حال انقراض مي‌باشند.
ـ گونه هاي كمياب در شهرستان بوكان :
از گونه‌هاي كمياب در شهرستان بوكان بلوط، گلابي وحشي، كنگر وحشي، گل‌كاغذي و گونهاي خوشخوراك و گون كتيرا، پسته وحشي ( بنه )، بادام وحشي، زالزالك را مي‌توان ذكر كرد.
حيات وحش شهرستان بوكان :
ـ پستانداران :
شهرستان بوكان به لحاظ داشتن شرايط زيستگاهي مناسب درگذشته نه چندان دور محل زيست انواع پستانداران بوده است. ولي به علت شكار بي‌رويه و قتل عام حيات‌وحش در زمان ناامني و درگيريهاي منطقه جمعيت پستانداران بزرگ جثه بشدت آسيب ديده و اكنون به لحاظ شرايط طبيعي مناسب حدود 4 سال است كه مجدداً قوچ و ميش‌ها در منطقه ظاهر شده و تحت حفاظت قرار مي‌گيرند ولي ديگر آثاري از بز و پازن وجود ندارد. گرازها ديگر ديده نمي‌شوند. آسيب وارده بر پيكر پستانداران در منطقه به حدي است كه بزودي قابل احياء و ترميم نخواهد بود.
ـ پرندگان :
پرنده نادر ميش‌مرغ در دشتهاي سوتا و سه‌كانيان و در اين منطقه زيست مي‌كند و در تمام فصول سال ديده مي‌شود و مرحله حساس تخمگذاري را نيز در اين منطقه مي‌گذرانند و تعداد قابل توجهي از آن حدود 150قطعه در اين شهرستان هستند كه با توجه به موقعيت منطقه و افزايش جمعيت در چند سال اخير قابل ملاحظه مي‌باشد و از طرف محيط‌زيست كاملاً تحت‌حفاظت قرار دارد. پرندگان شكاري و لاشخورها و انواع پرندگان سبك‌بال، كبك‌معمولي و چيل در سطح شهرستان زيست مي‌نمايند ولي تعداد جمعيت وتنوع گونهاي پرندگان آبزي با مقايسه با پرندگان خشك‌زي كمتر بوده و پرندگان آبزي فقط در مسير رودخانه سيمينه‌رود و زرينه‌رود در محدوده اين شهرستان ديده مي‌شود.
ـ آبزيان :
رودخانه سيمينه‌رود در حوزه اين شهرستان مورد مطالعه كارشناسان محيط زيست واقع گرديده و از نظر موجودات زنده غني بوده و در چرخه حيات اين اكوسيستم آبي نقش مهمي را ايفا مي‌نمايند و به لحاظ اطاله كلام از شرح كليه موجودات زنده صرفنظركرده و فقط به ماهيان اشاره مي‌كنيم. از آبزيان مهمي كه در اقتصاد مردم منطقه نقش مهمي دارد ماهيان مي‌باشند. كه همه ساله با بهره‌برداري از پشت درياچه سد شهيد كاظمي و زرينه‌رود، و سيمينه‌رود (حوزه بوكان) از طريق اخذ پروانه انتفاعي صيد از ادارات محيط زيست ضمن تأمين نياز ساكنان روستاها و شهر مازاد آن به ديگر شهرها و يا استانهاي همجوار صادر مي‌شود. ولي بعلت حادث‌شدن بحران خشكسالي و پايين‌آمدن دبي‌آب رودخانه سيمينه‌رود و ورود فاضلابهاي شهري و صنعتي آسيب جدي بر ماهيان رودخانه سيمينه‌رود بوجود آورده است. از ماهيان شناخته شده در حوزه اين شهرستان اسپله، كپور، سيم، سيم كپور، فيتوفاك، ماهي سفيد رودخانه‌اي، سياه‌ماهي، ماهي‌سياه‌كولي و سس ماهي و زردپر است.
ـ خزندگان و دوزيستان :
خزندگان و دوزيستان در شهرستان بوكان در زيستگاههاي آبي و خشكي زيست مي‌نمايند و نقش مهمي
را در زنجيره غذايي به عهده دارند. دوزيستان به عنوان طعمه و غذاي جانوراني چون مار و ... هستند و خود نيز با تغذيه از حشرات، در كنترل آنها نقش دارند.
بر روي خزندگان‌ودوزيستان اين شهرستان مطالعات كافي صورت نگرفته است ولي آنچه مسلم است خزندگان‌ودوزيستان در زنجيره‌غذايي نقش مهمي را ايفا مي‌نمايند. براساس گزارشات موجود و مشاهدات بعمل آمده خزندگان دوزيستان شناسايي شده مار افقي (گرزه مار)، مارتكابي، مارافقي مارزنجاني، مارآتشي، مارسياه سوجه، ماركوتوله، مارآبي، يله مار، كورمار، وزغ معمولي، انواع قورباغه، لاك‌پشت‌ها و مارمولكها هستند.
ـ بررسي عوامل انقراض گونه هاي جانوري در شهرستان بوكان :
عليرغم اينكه اجتماعات جانوري در طي هزاران سال بوسيله تهاجمات انسان كاهش يافته است اما آنچه مسلم است كاهش دامنه وسعت حيات‌وحش در بدو انقلاب و ناامني منطقه بوكان و استقرار گروهك‌ها و استفاده از اسلحه‌هاي مدرن در جهت نابودي و شكار بي‌رحمانه و تبديل زمينهاي مرتعي به زراعي و آلودگي آب‌ها و توسعه بي‌رويه شهري و صنعتي بيش از هرزمان ديگر بوده است و از مهمترين عوامل انقراض گونه‌هاي جانوري در اين شهرستان مي‌باشند.
ـ معرفي گونه‌هاي در حال انقراض در شهرستان بوكان :
از گونه‌هاي در حال انقراض كل‌وبز، قوچ‌وميش، گربه‌وحشي، شنگ (شنگ‌آبي)، خرس‌قهوه‌اي، خوك، وحشي(گراز)، خرگوش، ميش‌مرغ و ماهي اسپله را مي توان نام برد.
بيش مرغ از گونه‌هاي خاص دشتهاي جنوب استان مي‌باشد
ـ معرفي گونه‌هاي جانوري خاص منطقه :
از گونه‌هاي جانوري منطقه مي‌توان به ميش‌مرغ اشاره كرد ولي اين گونه در شهرستان‌هاي همجوار نيز پراكندگي دارد و چون پرنده دورپروازي است. با احساس خطر و استرس ناچاراً منطقه را ترك و به محلهاي امن در زيستگاههاي ديگر پناه مي‌آورد لكن ذكر اين نقطه ضروري است كه به جز معدودي از جانوران كليه جانوران در اقصي نقاط استان و حداقل در شهرستان‌هاي همجوار مشاهده مي‌شوند.
شكارگاهها :
ـ معرفي گونه‌هاي گياهي موجود در شكارگاههاي شهرستان بوكان :
گونه‌هاي گياهي موجود در شكارگاهها به اختصار ذيلاً ارائه مي گردد :
بادام كوهي، نسترن وحشي، زالزالك، گلابي وحشي، انواع بلوط غرب، داغداغان، گز، پسته وحشي (بنه)، انواع‌گون‌ها، انواع‌گنگر، انواع‌سلمه‌تره، ختمي، فرفيون، شيرين‌بيان، گزنه، پونه، كاكوتي، بداغ‌اوتي، كلاه‌ميرحسن، بومادران، گل‌گندم، غازآياقي، آويشن، ريواس، كلاه‌ميرحسن، شويد‌وحشي، ترشك، لاله، جگن، ني، سرخس، تربچه‌وحشي، بارهنگ، مرغ و ... .
نمايي از گونه‌هاي گياهي شهرستان بوكان
ـ معرفي گونه‌هاي جانوري موجود در شكارگاههاي شهرستان بوكان :
مهمترين جانوران مهره‌دار شهرستان بوكان دوزيستان، خزندگان، پرندگان، ماهيان و پستانداران هستند.
گونه‌هاي دوزيستان و خزندگان و ماهيان در بخش‌هاي مربوطه اشاره شده است ولي گونه‌هاي پستانداران شامل: قوچ‌وميش، خرس،گرگ، روباه، شغال، رودك، سمور، زرد بر و انواع جوندگان هستند.
انواع پرندگان تيز شامل :
كبك، كبك‌چيل، عقابها، شاهين، بحري، بالابان، ليل، دليجه، انواع‌جغد، كركس‌مصري، دال، حواصيل‌ها، لك‌لك سفيد، غازخاكستري، اردك‌سرسبز، خوتكا، فيلوش، اردك‌ارده‌اي، آنقوت، غازپيشاني‌سفيد، قره‌غاز، كشيم‌ها، اكراس، كاكاتي‌ها، انواع پرستوهاي دريايي، سار، انواع داركوب، چنگر، سبكبالان و ميش‌مرغ مي‌باشد.
ـ مناطق مجاز و مناطق ممنوعه شكار و صيد در شهرستان بوكان :
در شهرستان بوكان منطقه ممنوعه شكار به ثبت نرسيده و كليه مناطق با رعايت قوانين و مقررات شكار و صيد براي شكار مجاز مي‌باشد.
ـ گونه آزاد براي شكار و صيد :
به جز حيات جانوري حمايت‌شده كليه گونه‌ها با رعايت مقررات شكاروصيد و اخذ مجوز از ادارات حفاظت محيط‌زيست براي شكارآزاد مي‌باشند. به حيوانات حمايت‌شده و گونه‌هاي آزاد در بخش استاني اشاره شده است.
ـ تاريخ و ساعات مجاز شكار و صيد :
تاريخ و ساعات مجاز شكاروصيد در سطح استان بلكه فراتر از آن در سطح كشور همان بوده و در بخش استاني بدان اشاره شده است.
ـ امكانات شكارگاهها :
ـ ساختماني:
در شكارگاههاي شهرستان بوكان هيچگونه ساختماني براي شكارچيان تاكنون از سوي هيچ ارگاني منظور نگرديده است. ساختمان اداره حفاظت محيط‌زيست بوكان براي بازديد و شناسايي كليه رويدادها كه منجر به دگرگوني و آلودگي محيط‌زيست مي‌گردد و همچنين جهت اجراي قوانين‌ومقررات حفاظت و بهسازي محيط زيست و شكار و صيد و تهيه آمار وحوش و شناخت گدار و ... بنا شده است.
ـ پرسنلي:
اداره حفاظت محيط زيست بوكان با كارشناسان و پرسنل اجرايي در اختيار، برابر رديف‌هاي پستي مصوب در جهت اجراي قوانين و مقررات مربوط به محيط‌زيست و ساير امورات محوله براساس اهداف سازماني انجام وظيفه مي‌نمايند.
ـ عوامل تهديد كننده گونه‌هاي گياهي و جانوري شهرستان بوكان :
ازبين‌رفتن پوشش‌گياهي و تخريب مراتع و تبديل به زمينهاي زراعتي و محدودشدن زيستگاهها و شكار بي‌رويه با اسلحه‌هاي مدرن واسلحه‌هاي شكاري متعدد و توسعه شهري و افزايش جمعيت بدون ملاحظات زيست‌محيطي و تعداد بيش از حددام و استفاده بي‌رويه از مراتع توسط افراد سودجو و فرصت‌طلب و عدم برخورد قاطع با اين افراد ضمن تهديد گونه‌هاي گياهي به تبع آن حيات جانوري را نيز مورد تهديد قرار مي‌دهد.
آلاينده ها :
ـ منابع انساني آلاينده و تخريب محيط زيست در شهرستان بوكان :
ـ فاضلاب ها :
در شهرستان بوكان هيچگونه تصفيه فاضلاب وجود نداشته و فاضلاب‌شهري، صنعتي‌و كشاورزي مستقيماً بدون‌تصفيه و بصورت خام وارد رودخانه سيمينه‌رود مي‌گردد و در پايين‌دست شهر از روستاي علي‌آباد براي مصارف كشاورزي استفاده مي‌گردد. عليرغم اينكه امروزه در كليه كشورهاي دنيا استفاده از منابع آبي براي آبياري مناطق كشاورزي و در پي آن برداشت فرآورده‌ها و محصولات بيشتر و مرغوبتر امري اجتناب‌ناپذير و روش‌اساسي، مؤثر و علمي به حساب مي‌آيد و از طرفي كشاورزي تنها راه امرار معاش مردم آن منطقه است، مي‌توان از فاضلابهاي شهري به عنوان يكي از منابع مهم آبياري و همچنين كود‌دهي و باروري زمين كه از ديرباز طالب و متقاضي زيادي داشته و خصوصاً كه در گذشته نيز استفاده از آنها در مزارع امري كاملاً طبيعي و مردم‌پسند بوده است استفاده كرد. ولي باتوجه به‌اينكه فاضلاب صنعتي نيز به رودخانه تخليه مي‌گردد و مسلماً از كيفيت آنها براي استفاده در امر كشاورزي كاسته مي‌شود و اثرات سوء آن در زنجيره غذايي و آلودگي خاك در نظر گرفته نمي‌شود. در چندين ساله اخير به لحاظ پديده خشكسالي و ريزش فاضلاب به رودخانه ضمن به مخاطره‌انداختن حيات آبزيان و جانوران مرتبط با رودخانه موجب مرگ‌ومير ماهيان نيزگرديده است.
ـ زباله ها :
زباله‌هاي شهري، تجاري و صنعتي در آلوده‌كردن آب و خاك مؤثر مي‌باشند. شهرستان بوكان فاقد نظام مدرن جمع‌آوري و دفن‌بهداشتي زباله‌هاست و روستاها نيز به همين منوال مي‌باشند. افزايش‌جمعيت، توسعه‌صنايع، پيشرفت‌هاي‌جديدفن‌آوري، توسعه‌شهرنشيني‌وتغييرات ايجاد شده در الگوهاي مصرفي از جمله مسائلي هستند كه بحرانهاي عظيمي در رابطه با جمع‌آوري و دفع مواد زايد بوجود آورده‌اند.
دفن بهداشتي زباله عنوان يكي از گزينه‌هاي مقبول و منطقي در بسياري از شهرهاي جهان مورد استفاده قرار مي‌گيرد ولي متأسفانه در شهر بوكان زباله‌ها با كاميون‌هاي روباز در دره‌اي واقع در كيلومتر5جاده برهان، تخليه شده و به علت قرارگرفتن در حريم محل زيست پرنده نادر ميش‌مرغ و پراكنده‌شدن مواد‌پلاستيكي در زيستگاه زندگي اين حيوان را به مخاطره انداخته است. افزون برآن جمع شدن كاكايي‌ها و حضور اين پرندگان در زيستگاه جوجه‌هاي ميش‌مرغ را نيز تهديد مي‌نمايند.
ـ منابع طبيعي آلاينده و تخريب محيط زيست در شهرستان بوكان :
ـ سيل :
ذوب‌شدن سريع برف، بارش باران بصورت رگبار، بارندگي شديد ياكم و نيز طولاني مدت باعث مي‌شود كه جريان آب‌رودها افزايش يابد و سيل خطرناكي را بوجود آورد. با توجه به نوع و مقدار بارندگي قابل توجه در فصل بهار در شهرستان بوكان گاهاً سيل خساراتي را به بار مي‌آورد. و ساكنين حوزه سيمينه‌رود نقش اساسي در طغيان رودخانه و تشكيل سيل را دارند چرا كه با چراي بي‌رويه و بوته‌كني و از بين بردن پوشش گياهي موجبات تشكيل سيلابها را فراهم مي‌نمايند: ممكن است سيل به عنوان حوادث طبيعي موجب بهبود زندگي ساكنين منطقه شود بطوريكه مي‌دانيم بهترين زمينهاي كشاورزي زمين‌هايي هستند كه داراي رسوبات سيلابي رودخانه‌ها هستند.
ـ زلزله :
زلزله يا زمين لرزه را مي‌توان بعنوان تكانهاي ناشي از عوامل طبيعي زمين تعريف كرد. در بعضي موارد زلزله‌ها خفيف هستند و خساراتي به بار نمي‌آورند ولي در موارد ديگر از شدت فوق العاده‌اي برخوردار هستند كه طي آن انرژي فوق العاده‌اي آزاد مي‌شود ودر اين حالت خسارات فراواني را باعث مي‌شوند. نقشه سيسموتكتونيك نشان‌دهنده فعاليتهاي زلزله‌خيزي درحواشي كوههاي زاگرس و البرز است كه شهرستان بوكان نيز در حواشي اين گسل قرارگرفته است.
ـ آتش‌سوزي :
آتش‌سوزي از پديده‌هايي است كه در اثر بي‌مبالاتي انسانها رخ مي‌دهد. و در اذهان عمومي خوشايند نيست ولي تعدادي از اكولوژيست‌ها معتقدند كه آتش‌سوزي رل بسيار مهمي در اكوسيستم بازي مي‌كند. و آن را جزء آب‌وهواي منطقه محسوب مي‌دارند و بعنوان يك پديده اتفاقي درنظر نمي‌گيرند اگر از آتش درست استفاده شود مي‌تواند بعنوان يك وسيله مفيد و مناسب، حتي براي بازي به انسان خدمت نمايد.
ـ رانش زمين :
رانش زمين در اثر عوامل تخريبي و تجمع آب در سطح زيرين غيرقابل نفوذ و سنگيني برروي قطعه سوار شده رخ مي‌دهد. در شهرستان بوكان در مسير جاده برهان و جاده بوكان به ربط رانش زمين مشاهده مي‌گردد. يكي از عوامل رانش زمين احداث جاده‌هاي روستايي و عشايري و نظامي و استقرار روستاها بر دامنه‌ها بوده كه يك عامل خطر محسوب مي‌گردد.
سيل گاهاً در فصل بهار خساراتي را به بار مي‌آورد
ـ هتلها و مسافرخانه ها و بيمارستانها و آلودگي زيست محيطي ناشي از آنها :
ـ آلودگي ناشي از فاضلاب :
فاضلاب هتلها، مسافرخانه‌ها و بيمارستانها در شهرستان بوكان كه عمدتاً در كنار و نزديكي رودخانه سيمينه‌رود فعاليت مي‌نمايند و فاضلاب آنها بدون تصفيه مؤثر همراه با ساير فاضلابهاي توليد شده در شهر به سيمينه‌رود تخليه مي‌گردد.
براساس مطالعات بعمل‌آمده توسط سازمان حفاظت محيط‌زيست نقطه بحراني رودخانه سيمينه‌رود در اين محل مي‌باشد. بيشترين آلودگي در شهر بوكان آلودگي از نوع فاضلابي بوده كه در حاشيه رودخانه با منظره زشت و نامطلوب و ايجاد بوي تعفن و ... فراهم آورده و اكوسيستم رودخانه از حالت طبيعي خود خارج شده است.
ـ آلودگي‌هاي ناشي از زباله:
زباله‌هاي هتلها و مسافرخانه‌ها از نظر كيفيت و كميت با زباله‌هاي بيمارستاني و مراكز درماني كاملاً متفاوت است و نحوه دفع آنها ازمهمترين مسائل زيست محيطي در هر ناحيه بشمار مي‌رود. بدنبال رشد و ازدياد جمعيت مراكز درماني و بيمارستانها و به تبع آنها زباله‌هاي بيمارستاني افزايش چشمگيري داشته و نتايج بررسي‌ها نشان‌دهنده اين واقعيت است كه نحوه بازيافت و مديريت جمع‌آوري و انتقال در آنها اصولي و بهداشتي نبوده و با نواقصات زيادي همراه است كه اين امر موجب گرديده كه سلامتي و بهزيستي جامعه اعم از مناطق شهري و روستايي را با خطر جدي مواجه نمايد.
آلای کوردستان
امیدوارم که بتوانم مطالب خوبی را برای شما فراهم کنم